Cultuureducatie is de verzamelnaam voor alle activiteiten die gericht zijn op ‘leren over
cultuur’ en ‘leren door cultuur’. Cultuur is immers een belangrijk deel van ons dagelijks
leven.
Het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst definieert cultuureducatie
als volgt: ‘doelbewust leren over en met kunst, erfgoed en media via gerichte instructie,
zowel binnen- als buitenschools’ (LKCA 2020). Via cultuureducatie ontwikkelen kinderen
culturele competenties en talenten. Dit leerproces vindt plaats doordat ze naar
cultuuruitingen kijken en luisteren, culturele instellingen bezoeken, lezen over cultuur, en
doordat ze zelf dingen maken. Uit onderzoek blijkt dat cultuureducatie het meest effectief is
in de combinatie van doen, ervaren en reflecteren (zie bijvoorbeeld Oostwoud
Wijdenes/Haanstra 1997).
Velen stellen dat cultuureducatie onmisbaar is voor kinderen: het stimuleert historisch
besef, de ontwikkeling van een besef van ‘schoonheid’ en leerlingen leren de waarde van
kunst begrijpen. Het gaat daarbij niet alleen om kennismaking met hedendaagse
kunstuitingen, maar ook met historische kunstuitingen. Ook maken de leerlingen bij
cultuureducatie kennis met cultureel erfgoed.
Er zijn aanwijzingen dat cultuureducatie de ontwikkeling van de zogenoemde
metacognitieve vermogens (hogere orde vaardigheden) stimuleert. Het gaat hier niet alleen
om ‘denken over denken’ (dus talig), maar ook over ‘denken in voorwerpen met behulp van
de verbeelding’ (Van Heusden, 2012; Van Heusden, 2015). Wetenschappelijk onderzoek
hiernaar is nog volop gaande.
Sinds een aantal decennia is cultuureducatie een verplicht vak in het primair en secundair
onderwijs, en in het vervolgonderwijs. De Rijksoverheid wil samen met provincies en
gemeenten het cultuuronderwijs verbeteren ‘(…) omdat lessen in literatuur, theater, media
en erfgoed nodig zijn voor de brede vorming van kinderen’. De overheid heeft voor het
primair onderwijs kerndoelen opgesteld en voor het voortgezet onderwijs lessentabellen en
exameneisen voor de kunstvakken.
Bovendien heeft de overheid geïnvesteerd in cultuuronderwijs met het
beleidsprogramma Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK), de Cultuurkaart in het voortgezet
onderwijs, de VMBO-regeling, de MBO-card en diverse subsidieregelingen voor muziek in
het primair onderwijs en op de Pabo’s. Speerpunten in de beleidsperiode 2021-2024 zijn
‘kansengelijkheid en integraal cultuuronderwijs’ (Rijksoverheid, 2019).
In het programma Cultuureducatie met Kwaliteit werken scholen en culturele instellingen in
het hele land samen om kunst en cultuur een vast onderdeel van het lesprogramma te
maken. Met dit programma maken deskundige leerkrachten en vakdocenten gebruik van
cultuureducatie om de verbeeldingskracht, het waarnemingsvermogen en de
communicatieve vaardigheden van leerlingen te vergroten. Het uitgangspunt voor de
huidige periode (2021-2024) is integraal cultuuronderwijs en kansengelijkheid.
Het programma was aanvankelijk opgezet voor het primair onderwijs en inmiddels doet
ruim de helft van de basisscholen mee aan CmK. Ook doen steeds meer scholen voor
speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs en MBO mee. Zo krijgt cultuureducatie steeds
meer een integrale plek in het onderwijs.
Cultuureducatie met Kwaliteit 2021-2024, ofwel CmK3, focust op het duurzaam versterken
van de kwaliteit van cultuuronderwijs, onder meer door een intensieve samenwerking
tussen het onderwijs en het culturele veld.
Het doel van de regeling is onder andere: het duurzaam versterken van de kwaliteit van
cultuureducatie; gelijke kansen voor de leerlingen vergroten; het vergroten van de
professionaliteit van leerkrachten, docenten, culturele partners en penvoerders; binnen- en
buitenschools aanbod op elkaar aansluiten.
Het begrip cultuureducatie is breder dan allerlei kunstvormen. Ook cultureel erfgoed en
media vallen eronder. Bij cultureel erfgoed kun je denken aan materiële zaken, zoals
monumenten, archeologie, museale collecties en archieven, maar ook aan immaterieel
erfgoed, zoals verhalen en overleveringen. Met de media worden de massamedia (kranten,
televisie, internet) en de creatieve industrie bedoeld.
Sinds een aantal decennia is cultuureducatie een verplicht vak in het primair en secundair onderwijs, en in het vervolgonderwijs. De Rijksoverheid wil samen met provincies en gemeenten het cultuuronderwijs verbeteren ‘(…) omdat lessen in literatuur, theater, media en erfgoed nodig zijn voor de brede vorming van kinderen’ (info: Rijksoverheid).
De overheid heeft voor het primair onderwijs kerndoelen opgesteld en voor het voortgezet onderwijs lessentabellen en exameneisen voor de kunstvakken. Bovendien heeft ze geïnvesteerd in cultuuronderwijs met het beleidsprogramma Cultuureducatie met Kwaliteit, de Cultuurkaart in het voortgezet onderwijs, de VMBO-regeling, de MBO-card en diverse subsidieregelingen voor muziek in het primair onderwijs en op de Pabo’s.
Cultuureducatie met Kwaliteit is een programma waarin scholen en culturele instellingen uit het hele land samenwerken om kunst en cultuur een vast onderdeel van het lesprogramma te maken. Deskundige leerkrachten en vakdocenten gebruiken cultuureducatie om de verbeeldingskracht, het waarnemingsvermogen en de communicatieve vaardigheden van leerlingen te vergroten.
Het uitgangspunt voor de huidige periode (2021-2024) is integraal cultuuronderwijs en kansengelijkheid. Een van de subdoelen is om de aansluiting tussen binnen- en buitenschoolse activiteiten te verbeteren.
Het CmK programma werkt samen met coördinerende culturele instellingen, zogeheten ‘penvoerders’. Elke gemeente met meer dan 90.000 inwoners heeft een eigen ‘penvoerder’; die legt zelf contact met scholen en overlegt ten behoeve van scholen met culturele instellingen.
Meestal wordt de term cultuureducatie gebruikt in bredere zin, en cultuuronderwijs voor cultuureducatie op school. Cultuureducatie vindt immers ook buiten de scholen plaats, denk aan mensen die zich door middel van cursussen of een hobby in een vorm van kunst of cultuur verdiepen.